In 2025 het hele dorp energieneutraal, met trots op de saamhorigheid waarmee dit is bereikt - dat is de missie van energiecoöperatie Wijnjewoude Energieneutraal (WEN), het burgerinitiatief dat Overheid van Nu sinds begin 2019 volgt.
Hoofdrolspelers: Pieter de Kroon, de gedreven voorzitter van WEN, en Ellen van Selm, de burgemeester van Opsterland, waar de coöperatie gevestigd is. Hoe ver zijn ze nu? ‘Als het een beetje normaal loopt, zijn we eerder klaar dan 2025.’
Tussenbalans
‘Het wordt vooral de kunst om als overheid niet in de weg te lopen’. Met deze uitspraak van de burgemeester Ellen van Selm begon ons verhaal over WEN in het voorjaar van 2019. Zij deed iets wat maar weinig burgemeesters zouden doen. Namelijk, ons afsturen op Pieter de Kroon, de voorzitter van de coöperatie, die al tegen veel problemen aanliep. Zijn conclusie toen: iedereen doet z’n best, maar ons systeem is niet ingericht op burgerinitiatieven.
Nu we begin 2021 met Ellen en Pieter terugblikken op de roerige afgelopen twee jaar, valt een ding op: het lijkt wél te kunnen. Mits de overheden er echt werk van maken om minder in de weg te lopen en minder vanuit hun eigen paradigma opereren. Én het burgerinitiatief de veerkracht heeft om een lange reeks tegenslagen te doorstaan.
'Na twee jaar vol tegenslagen valt één ding op: het kan wél'
Vrolijk van vooruitgang
‘Ik word er vrolijk van’, zegt Pieter halverwege ons gesprek. ‘We hebben nu een fantastische kans om met het dorp een heel grote stap te maken.’
Waar eerder de frustraties nog wel eens in gevecht waren met de ambities, zit de stemming er nu bijzonder goed in. De kans waar Pieter het over heeft, is de subsidie die vrijkomt vanuit het Programma Aardgasvrije Wijken. Wijnjewoude is daarvoor (‘cum laude’) geselecteerd als proeftuin.
Pieter: ‘We willen die 4,3 miljoen het liefst gelijk verdelen over het dorp. Iedereen krijgt een startsubsidie van 2000 euro, mits je een persoonlijk duurzaamheidsplan maakt: wat ga je besparen, hoe verbeter je de isolatie van je woning, kan je investeren in een duurzamer verwarmingssysteem en hoe ga je zelf energie opwekken?’
De aanpak van WEN is erop gericht dat iedereen in het dorp de transitie doormaakt. Ze werken hierbij samen met onder andere Linda Steg, hoogleraar omgevingspsychologie. Steg ontving dit jaar een Stevinpremie voor haar onderzoek naar factoren die milieuvriendelijk gedrag aanwakkeren.
Pieter: ‘De kern is dat we de energietransitie allemaal moeten ‘leren’. Daarbij heeft ieder mens een eigen leerstijl. Daar willen we bij aansluiten. Waarbij we steeds acties uitzetten die aanzetten tot duurzaam gedrag en monitoren wat het effect daarvan is. Zo gaat WEN ook leren hoe je zo’n transitie vormgeeft.’
Leren als doel op zichzelf
Ellen van Selm vindt het mooi dat WEN juist dat leren als belangrijk doel benoemt. ‘Dat maakt het mogelijk om beter te worden in hoe we met elkaar omgaan, hoe we elkaar steunen en wat we kunnen leren als het ergens niet goed gaat. Pieter en het bestuur van WEN gaan die reflectie aan.’
Ellen van Selm: ‘Daarom ben ik ook heel blij dat die proeftuingelden bij WEN zijn beland. Zij hebben zich inmiddels ruimschoots bewezen en gaan hier echt verschil mee maken. De tijd is voorbij dat we van bovenaf zeggen hoe we het gaan doen.’
‘Laatst heb ik het filmpje teruggekeken, dat is gemaakt toen we de intentieovereenkomst sloten met onze gemeente, provincie, Gasunie en LTO Noord. Het viel me toen op hoe lovend en enthousiast elke partij de droom van Wijnjewoude onderschrijft, maar wel vanuit hun eigen frame. Bijvoorbeeld door te zeggen dat het initiatief mooi bij hun klimaatdoelstelling past.
'Dat filmpje illustreert voor mij het grootste aandachtspunt bij burgerinitiatieven. Het enthousiasme spat er bij alle partners af, maar ben je, als het spannend wordt, ook in staat om echt in het belang van het initiatief te handelen? Bijvoorbeeld door binnen je organisatie je nek uit te steken, desnoods buiten het frame?’
‘Durf je ook je nek uit te steken als het spannend wordt?’
Dichter bij elkaar gekomen
‘WEN heeft veel tegenslag gekend, en zal die ook nog tegenkomen. Maar ik durf nu wel te zeggen dat we goed bezig zijn om als overheden WEN echt verder te helpen. Wat je als gemeente wil, is dat je aan de ene kant aangeeft wat wettelijk wel en niet mogelijk is. Maar dat je aan de andere kant ook helpt om binnen die grenzen iets tot stand te brengen.’
Pieter de Kroon: ‘We zijn dichter bij elkaar gekomen. Het periodieke overleg met gemeente, provincie, Gasunie en LTO (waar we vorig jaar bij aansloten) heeft daar een heel belangrijke bijdrage aan geleverd. Dingen waar je tegenaan loopt, kun je nu bespreken met iedereen die er wat over te zeggen heeft.’
‘Een aantal mensen wilde niet in gesprek en blijft ondanks het onderzoek tegen’
Nieuwe struikelblokken
Betekent dit dat Wijnjewoude nu zorgeloos op weg is om de komende vier jaar energieneutraal te worden? Nee. Want waar er eerst spanningen waren tussen overheid en burgerinitiatief, zijn die er nu binnen het dorp. De mestvergister die een cruciale bijdrage levert in de plannen van WEN, is nog steeds een heikel punt (net als deze zomer, toen we Pieter uitgebreid spraken voor een portret).
Pieter: ‘Het verzet tegen de mestvergister is nog steeds heel spannend. Er zijn mensen tegen en hun belangrijkste bezwaar is stankoverlast. Die willen wij ook niet, en daarom hebben we deze tegenstanders uitgenodigd om in gesprek te gaan en hebben we de plannen laten onderzoeken door de Commissie Leefbaarheid. Uit hun onderzoek komt dat het door ons gekozen systeem van mestvergisting geen geuroverlast geeft. Een aantal mensen wilde niet in gesprek en blijft ondanks het onderzoek tegen. De gemeente heeft hen nu uitgenodigd om met ons in gesprek te gaan. Deze tweede dialoog gaat nu van start.’
Ellen: ‘Het is belangrijk om te blijven communiceren en elkaar te blijven respecteren. Dit gesprek moet in principe in het dorp gevoerd worden en dat proberen we als gemeente te stimuleren.’
Wanneer is Wijnjewoude energieneutraal?
Van een leien dakje gaat het dus nooit, als je een dorp in tien jaar tijd energieneutraal wil maken. Maar WEN ligt op schema, vertelt Pieter. ‘Als je kijkt naar het proces, zitten we op 75 procent. De daadwerkelijke realisatie is de laatste 25 procent. Daar willen we dit jaar al een heel eind mee komen.’
‘Dit jaar worden alle bewoners van het dorp uitgedaagd om hun persoonlijke duurzaamheidsplan te maken en komt, als het goed is, het subsidietraject voor de zonneweide rond, zodat we die kunnen realiseren.
En als de tweede dialoog rond de mestvergister goed verloopt, kunnen we in 2022 de subsidie daarvan rond gaan maken. De realisatie van de mestvergister staat voor 2023 gepland. Daarna hebben we als bewoners nog twee jaar om de laatste stappen van onze eigen duurzaamheidsplannen te zetten. Als het een beetje normaal loopt, zijn we eerder klaar dan 2025.’
